1. Introductie
Bepaalde categorieën diensten, zoals maatschappelijke diensten, gezondheidszorg- en onderwijsdiensten dragen naar hun aard een beperkte grensoverschrijdende dimensie met zich mee. Voor deze “sociale en andere specifieke diensten” (voorheen IIB-diensten) geldt een verlicht aanbestedingsregime. In deze zaak herinnert het Europese Hof van Justitie eraan dat dergelijke opdrachten evenwel de fundamentele regels en de algemene beginselen van het EU-Werkingsverdrag dienen te eerbiedigen wanneer er sprake is van een duidelijk grensoverschrijdend belang. Uit dit arrest blijkt dat dit dient te worden beoordeeld op het oorspronkelijke tijdstip van de gunning van de overheidsopdracht.
2. Zaak
Arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie van 19 juli 2018 in zaak C-65/17 (Oftalma Hospital Srl v. Commissione Istituti Ospitalieri Valdesi & Regione Piemonte)
3. Beleidsdossier en thematiek
4. Feiten
CIOV, de Commissie van waldenzische ziekenhuizen in Italië, en de regio Piemonte hebben aan Oftalma Hospital Srl de opdracht verleend om gespecialiseerde gezondheidsdiensten op het gebied van de oogheelkunde te verstrekken in het oogheelkundig centrum van het evangelisch-waldenzisch ziekenhuis in Turijn. Ten tijde van het sluiten van de overeenkomst gold de richtlijn 92/50, die sindsdien is herzien door richtlijn 2004/18 en daarna door richtlijn 2014/24. In elk van deze richtlijnen zijn medische en sociale diensten uitgezonderd van de reguliere procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten.
De nationale rechter gelast CIOV en de regio Piemonte om de vergoeding voor de gezondheidsdiensten aan Oftalma te betalen, nadat zij in gebreke zijn gebleven. De twee opdrachtgevers weigeren dit echter op grond van de stelling dat de overeenkomst is gesloten in strijd met de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten. Zij ondersteunen dit standpunt met het argument dat de beginselen uit het EU-Werkingsverdrag onbedoeld niet zijn nageleefd toen er een addendum bij de oorspronkelijke overheidsopdracht werd gevoegd.
5. Rechtsvraag
De nationale rechter heeft het Europese Hof van Justitie vervolgens de vraag voorgelegd of een overeenkomst die is vrijgesteld van de volledige aanbestedingsplicht toch onderworpen blijft aan de beginselen van vrijheid van vestiging en vrije dienstverrichting en de daaruit voortvloeiende beginselen van gelijke behandeling, transparantie en non-discriminatiebeginsel?
6. Uitspraak Hof
Grensoverschrijdend belang
Het Europese Hof van Justitie brengt in herinnering dat gezondheidszorgdiensten, gelet op hun specifieke aard, een beperkte grensoverschrijdende dimensie met zich mee dragen. Er kan vanuit worden gegaan dat dienstverleners uit andere EU-lidstaten weinig tot geen interesse zullen hebben in een dergelijke opdracht. Het Hof oordeelde evenwel dat deze opdrachten de fundamentele regels en de algemene beginselen van het EU-Werkingsverdrag dienen te eerbiedigen wanneer de opdrachten een duidelijk grensoverschrijdend belang vertonen. In het bijzonder moeten het beginsel van gelijke behandeling en transparantie en het verbod op discriminatie in acht genomen worden. De verplichting komt erop neer dat een passende mate van openbaarheid moet worden gegarandeerd, zodat de opdracht openstaat voor mededinging en de aanbestedingsprocedure op onpartijdigheid kan worden getoetst.
Beoordeling
Het Hof geeft aan dat het aan de verwijzende rechter is om aan de hand van alle relevante gegevens betreffende de markt in kwestie te beoordelen of er sprake is van een duidelijk grensoverschrijdend belang. Bij de beoordeling dient er te worden gekeken naar de datum van gunning van de overheidsopdracht. Het feit dat er naderhand een addendum aan de overeenkomst wordt toegevoegd verandert daar niets aan, mits het addendum de algemene opzet van de overeenkomst niet wezenlijk verandert.
Criteria
Het Hof attendeert op de objectieve criteria die kunnen duiden op het bestaan van een duidelijk grensoverschrijdend belang. Dit zijn de omvang van de opdracht, de technische (specialistische) aard en de plaats van de uitvoering. Ook klachten van in andere EU-lidstaten gevestigde marktdeelnemers kunnen wijzen op een grensoverschrijdend belang. Het bestaan van een duidelijk grensoverschrijdend belang dient in concreto te blijken uit de omstandigheden van de opdracht.
Objectieve rechtvaardiging
Verder wijst het Hof erop dat de ongelijke behandeling van partijen bij een grensoverschrijdend belang in sommige gevallen door objectieve omstandigheden kan worden gerechtvaardigd. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om de bescherming van de volksgezondheid door de instandhouding van een toegankelijke verzorging door artsen en ziekenhuizen.
7. Decentrale relevantie
In Nederland zijn gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Diensten in het sociaal domein zullen veelal niet onderworpen zijn aan het volledige aanbestedingsregime, maar aan de procedure voor sociale en andere specifieke diensten. Gemeenten dienen bij dergelijke opdrachten acht te slaan op de aanwezigheid van een grensoverschrijdend belang en de gevolgen daarvan.
Meer informatie:
Aanbestedingen, Europa decentraal
Aanbesteden in het sociaal domein, Europa decentraal
Wat is de aanbestedingsprocedure voor sociale en andere specifieke diensten?, praktijkvraag Europa decentraal
Zoektool CPV-codes sociale en specifieke diensten, PIANOo