Onze gemeente onderzoekt de mogelijkheid om een havenbedrijf te compenseren voor openbare dienstverplichtingen. Welke activiteiten kunnen als dienst van algemeen economisch belang (DAEB) worden aangeduid en welke activiteiten gelden als niet-economische diensten van algemeen belang (NEDAB)?
Antwoord in het kort
Uit het arrest Porto di Genova volgt dat de werkzaamheden van een havenbedrijf (zoals het laden en lossen van goederen) in beginsel geen algemeen economisch belang dienen dat hen van andere economische activiteiten onderscheidt. Binnen het havenwezen zijn er echter activiteiten die een publiek belang dienen. Deze activiteiten moeten onderverdeeld worden in twee categorieën. Allereerst zijn er diensten van algemeen belang gebaseerd op overheidsprerogatieven die niet economisch van aard zijn (NEDAB).
Voorbeelden
Voorbeelden van een NEDAB zijn investeringen in openbare maritieme infrastructuur, milieu-inspectietaken en veiligheidstaken. Daarnaast zijn er marktdiensten waarvoor overheden openbare dienstverplichtingen kunnen laten gelden, door ondernemingen met een DAEB.
Voorbeelden van DAEB in het havenwezen zijn loodsdiensten en activiteiten op het gebied van het slepen en vastmeren van schepen.
NEDAB
Een NEDAB wordt uitgevoerd op basis van een wettelijke regeling (bijvoorbeeld de Wet Milieubeheer bij afvalinzameling). Bij NEDAB taken moet gedacht worden aan typisch overheidshandelen: vergunningverlening, politie, maar ook afvalinzameling. De aanleg van openbare infrastructuur is een goed voorbeeld van een typische overheidstaak. Voor het havenwezen is het arrest Diego Cali interessant, waarbij het verrichten van milieu-inspectie taken in een zeehaven als een NEDAB wordt gekenschetst.
Veiligheidstaken
Ook kunnen veiligheidstaken op het gebied van controle en toezicht op de havens en de scheepvaart mogelijk als NEDAB worden gekwalificeerd, aangezien uit het arrest Eurocontrol volgt dat veiligheidstaken ten aanzien van de luchtvaart als overheidsprerogatief kunnen worden beschouwd.
Typische overheidstaak
Zoals gezegd geldt het onderhoud van openbare infrastructuur als typische overheidstaak. Openbare algemene maritieme infrastructuur kan omschreven worden als alle vaarwegen naar zee en het onderhoud daarvan (bijvoorbeeld dijken, sluizen, golfbrekers, hulpmiddelen om te baggeren), openbare faciliteiten voor vervoer over land binnen het havengebied en verbindingsschakels naar nationale vervoersnetten en naar terminals. Wanneer deze vervoersinfrastructuur algemeen toegankelijk is voor alle potentiële eindgebruikers, is er geen sprake van staatssteun. Wanneer de openbare infrastructuur slechts ter beschikking gesteld wordt voor een selectieve groep eindgebruikers, is er wel sprake van staatssteun.
Niet economische exploiteren
De Europese Commissie stelt dat de infrastructuur die uit overheidsmiddelen wordt gefinancierd als zodanig niet economisch mag worden geëxploiteerd. De bijdrage van de staat mag geen betrekking op investeringen in havenfaciliteiten die inkomsten kunnen genereren voor de havenbeheerder (bijvoorbeeld door een commerciële vergoeding in rekening te brengen voor het gebruik van de faciliteiten of door huur te vragen voor nieuwe terminals).
Rekening houden met marktontwikkelingen
Voor decentrale overheden is het van belang om bij de vestiging van een overheidsprerogatief rekening te blijven houden met de marktontwikkelingen ten aanzien van de aan haar toevertrouwde publieke taak. Bij investeringen in openbare infrastructuur geldt een aanbestedingsverplichting.
DAEB
Een (decentrale) overheid heeft een discretionaire bevoegdheid om vast te stellen wat een DAEB-verplichting moet inhouden. Een belangrijke voorwaarde is dat er sprake moet zijn van marktfalen. Een DAEB kan onder de voorwaarden van het Altmark-arrest gebracht worden of onder de DAEB-vrijstellingsbesluit.
Altmarkvoorwaarden
Wanneer decentrale overheden een DAEB inrichten, zijn allereerst de voorwaarden van het Altmark-arrest van belang. Wanneer voldaan wordt aan onderstaande voorwaarden is er geen sprake van staatssteun, omdat er sprake is van een compensatie voor openbare dienstverplichtingen tegen de werkelijk gemaakte kosten.
1: De begunstigde onderneming moet daadwerkelijk belast zijn met de uitvoering van openbare dienstverplichtingen en die verplichtingen moeten duidelijk omschreven zijn;
2: De parameters op basis waarvan de compensatie wordt berekend, moeten vooraf op objectieve en doorzichtige wijze worden vastgesteld;
3: De compensatie mag niet hoger zijn dan nodig is om de kosten van de uitvoering van de openbare dienstverplichtingen, rekening houdend met de opbrengsten, alsmede met een redelijke winst uit de uitvoering van die verplichtingen, geheel of gedeeltelijk te dekken;
4: Wanneer de keuze niet is gemaakt in het kader van een openbare aanbesteding, moet het bedrag van de compensatie worden vastgesteld aan de hand van de kosten die een gemiddelde, goed beheerde onderneming zou hebben gemaakt (rekening houdend met de opbrengsten en met een redelijke winst uit de uitoefening van haar verplichtingen).
DAEB-vrijstellingsbesluit
Voldoet de compensatie voor het verrichten van een DAEB niet aan de laatste voorwaarde, dan is het DAEB-vrijstellingsbesluit van toepassing. Er is dan wel sprake van staatssteun, maar de compensatie is vrijgesteld van aanmelding bij de Europese Commissie. Het DAEB-vrijstellingsbesluit kort gezegd van toepassing op jaarlijkse compensaties van minder dan € 15 miljoen.
Passagiersvervoer
Op basis van artikel 2 lid 1d van het DAEB-vrijstellingsbesluit is compensatie toegestaan voor openbare dienstverplichtingen ten behoeve van havens waar het gemiddelde jaarlijkse verkeer gedurende de twee boekjaren voorafgaande aan het boekjaar waarin de dienst van algemeen economisch belang is toegewezen, maximaal 300.000 passagiers bedraagt. Het moet hier om een openbare dienst gaan in het personenverkeer bij zeeverbindingen.
Technisch-nautische dienstverlening
Diverse vormen van technisch-nautische dienstverlening kwalificeren ook als DAEB, vanwege het verband met veiligheid in havens. Zie ook de Mededeling Havenbeleid en het arrest Corsica Ferries.
Meer informatie:
Handreiking DAEB en staatssteun, Kenniscentrum Europa decentraal
DAEB en staatssteun, Kenniscentrum Europa decentraal